په افغانانو (پښتنو) کي يهودي دودونه
په لاندي نوملړ کي ځيني يهودي دودونه راوړل شوي چي د پښتنو په ځينو ځانګړو سيمو يا ځانګړو ټبرونو کي پالل کېږي؛ خو بېله دې څخه نور هم کېدای شي وي خو تر اوسه نه دي په ګوته شوي. داسي دودونه به خورا ډېر وي، نو د يو يهودي دپاره به يوڅه ګرانه وي چي دا ټول په ډېره اسانۍ د يوه داسي ټبر په منځ کي و مومي چي ډېر پخوا يې يهوديت پرېيښی وي. دودونه د افغانانو د اسرائيليتوب يواځينی دليل نه شي کېدای؛ که غواړئ چي په دې هکله ډېر څه ولولئ، نو د مهربانۍ له مخي د Articles او FAQs برخو ته ورشئ.
۱. د پرديو سره واده نه کول
يهودي سرچينه: ډيوټيورونومي 7:3
افغانان: په ځينو عصري ځايونو کي لکه د پښتونخوا لوی ښارونه، کېدای شي چي په پردي ټبر کي واده کول ډېر بد کار نه وي؛ خو د افغانستان او پښتونخوا په کليوالي سيمو کي دا ډول ودونه بېخي نه کېږي او دې کار ته په ډېره بده سترګه کتل کېږي. په ډېرو سيمو کي د داسي ودونو جزاء له کلي شړل او ان وژل کېدای شي. زموږ له دې خبري مطلب د بل دين (له اسلام څخه هغه خوا) پالونکي سره د واده په هکله نه بلکي د نړيوال واده يعني د هغه مسلمان سره د واده د نه کولو په هکله دی چي په خټه افغان نه وي. که يې ښه څرګنده کړم، افغانان (پښتانه) که څه هم خپله مسلمانان دي خو په بل مسلمان ټبر (چي پښتون نه وي) کي واده کول پکښې په کلکه منع دي.
يهودان: په بل ټبر کي واده کول (نجلۍ او هکل دواړه) د هغو يهودانو دپاره چي مذهبپاله نه وي، يو عام کار دی؛ چي هغه هم ډېری يې د اسرائيلو څخه دباندي ژوند کوي. خو دې کار ته د دودپالو يهودانو له خوا د کرکي په سترګه کتل کېږي خو له کبله يې داسي نه کېږي چي واده کوونکی (هلک وي که نجلۍ) دي له کلي و شړي. خو په مذهبپالو يهودانو کي داسي ودونه ډېر لږ کېږي، او هغه څوک چي داسي واده کوي له خپلي ټولني څخه يې باسي.
۲. د حلال کړي حيوان وينه پټول
يهودي سرچينه: 17:13
افغانان: په افغانستان او کليوالي پښتونخوا کي يو متل دی چي وايي: افغانان د حيوانانو په منځ کي بېلتون نه راولي؛ يعني ټولو ته په يوه سترګه ګوري.
يهودان: په تورات کي د مرغانو او نورو حيوانانو د حلالوونکو څخه د هغو د ويني د پټولو کلکه غوښتنه شوې (هغه حيوانان چي د “ حيا” برخه وي نه د “ بهيمه” ).
۳. په اسرائيلو کي د خپلو خلکو سرشمېرنه په کلکه منع ده، که نه نو دا کار د يوې بلا د رامنځته کېدو لامل کېږي
يهودي سرچينه: ايګزوډوس 30:11-12، سمويل 2:24، هوشې 2:1، تلمود يما 22
افغانان: افغانانو د ماشومانو او کورنۍ د غړو سرشمېرنه پر کږنه نيولې او ددوی په انګېرنه، د کورنۍ د غړو سرشمېرنه په کورنۍ کي د غم د رامنځته کېدلو سبب کېدای شي.
يهودان: دا دود ټول يهودان پالي.
۴. د جمعې په شپه د ماښام تر رارسېدو مخکي د شمع (ډېوه) بلول
يهودي سرچينه: وييز (ژبنی) تورات – ميشنا شبات 2
افغانان: دا کار په افغانانو کي يو کلک دود دی
يهودان: ټول مذهبپال يهودان دا دود پالي
۵. د شنبې يا خالي په ورځ د کاليو نه مينځل
يهودي سرچينه: لاويټيکس 23:3 او ميشنا شبات 7
افغانان: په افغانانو کي لږ پالل کېږي. په ځينو افغانانو کي د دې ورځي ځای جمعې نيولی ځکه چي دا د اسلام په ديني ورځ ده، خو نور مسلمانان بېله پښتنو، د جمعې په ورځ کالي مينځي.
يهودان: دا دود د ټولو دودپالو او مذهبپالو يهودو له خوا پالل کېږي.
۶. د دين له نظره د يوې ځانګړي کوزې/ګډوبې په وسيله تر ډوډۍ مخکي د لاسونو مينځل
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود هولين 105. تر ډوډۍ مخکي د لاسو مينځلو دا حکم د سليمان پاچاه له خوا ورکړل شوی وو (تالمود ايريوين 21).
افغانان: که څه هم په کور کي د لاس مينځلو عصري ځای لري، خو افغانان تر ډوډۍ مخکي لاسونه د يوه ځانګړي لوښي په وسيله چي دوی کوزه يا ګډوبه ورته وايي، مينځي. دا دود په افغانستان کي ډېر خو په پښتونخوا کي يوڅه لږ پالل کېږي.
يهودان: دا دود ټول مذهبپال يهودان پالي.
۷. تر ډوډۍ مخکي د هر لاس درې ځله مينځل
يهودي سرچينه: وييز تورات – شولهن اروخ.
افغانان: ځيني افغانان پر لاسو د کوزې څخه پوره درې ځله اوبه اچوي.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان همداسي کوي.
۸. د چنګاښ، چنګاښ ډوله ماهي، مارماهي او دې ته ورته سمندري خوړو نه خوړل
يهودي سرچينه: لاويټيکس: 11:10-11
افغانان: که څه هم ددې حيوانانو غوښه په اسلام کي حلاله ګڼل شوې، خو افغانان يې نه خوري.
يهودان: ټول مذهبپال او دودپال يهودان دا غوښه نه خوري
۹. د اوښ د غوښو نه خوړل
يهودي سرچينه: لاويټيکس 11:4
افغانان: که څه هم په اسلام کي د اوښ غوښي حلالي دي، خو افغانان يې نه خوښوي.
يهودان: ټول مذهبپال او دودپال يهودان د اوښ غوښي نه خوري
۱۰. د اوښ د شيدو نه خوړل
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود بيخوروت 7
افغانان: که څه هم په اسلام کي د اوښ شيدې حلالي ګڼل شوي، افغانان يې نه خوري.
يهودان: ټول مذهبپال او دودپال يهودان د اوښ شيدې نه خوري.
۱۱. شيدې او غوښې يوځای نه خوړل
يهودي سرچينه: ايګزودوس 23:19, 34:26, Deuteronomy 14:21
افغانان: که څه هم د غوښو او شيدو يوځای خوړل په اسلام کي منع نه دي، افغانان يې يوځای نه سره خوري.
يهودان: ټول مذهبپال او دودپال يهودان غوښي د شيدو سره يوځای نه خوري.
۱۲. د مرغانو غوښه د شيدو سره يوځای نه خوړل
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود هولين 104.
افغانان: که څه هم په اسلام کي منع نه دي، خو افغانان يې يوځای سره نه خوري.
يهودان: ټول مذهبپال او دودپال يهودان غوښي د شيدو سره يوځای نه خوري.
۱۳. د غوښو څخه جوړ او د شيدو څخه جوړ خواړه يو له بله جلا ايښوول
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود هولين 108.
افغانان: په افغانانو کي په لږه کچه ليدل کېږي
يهودان: ټول مذهبپال يهوديان دا دود پالي.
۱۴. تر غوښو خوړلو سملاسي وروسته د شيدو نه خوړل
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود هولين 104.
افغانان: په افغانانو کي په لږه کچه ليدل کېږي
يهودان: ټول مذهبپال او دودپال يهودان دا دود پالي.
۱۵. د شیدو سره يوځای د ماهي د غوښي نه خوړل
يهودي سرچينه: دودونه – بيت يوسف يورا دیې 87
افغانان: که څه هم په اسلام کي منع نه دي، خو افغانان يې نه خوري.
يهودان: ټول مذهبپال مزراهي يهودان دا دود په کلکه پالي.
۱۶. پر غوښو د مالګي اچول ترڅو وينه يې ووځي
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود هولين 113.
افغانان: ټول افغانان دا دود په کلکه پالي. ان په ښاري سيمو کي چي هره ورځ په ښار کي تازه غوښه رانيولای شي، خو افغانان د ژمي د رارسېدو مخکي څاروي (ډېری يې پسونه) حلالوي، غوښي يې په مالګه وهي ترڅو وينه يې ووځي او وچي شي؛ او بيا دا غوښي په ژمي کي د شپې له خوا پخوي.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان دا دود پالي.
۱۷. د هغې هګۍ غورځول (نه خوړل) چي يو د ويني ټکی ولري
يهودي سرچينه: لاويټيکس 3:17
افغانان: که د يوې هګۍ په ژړ کي يواځي يوڅاڅکی (ټکی) وينه په سترګو شي، نو افغانان ددې پرځای چي يواځي همدا يو ټکی ځني لېري کړي، بشپړه هګۍ غورځوي او نه يې خوري.
يهودان: مزراهي يهودان که چېري د هګۍ په ژړ کي يو څاڅکی وينه وويني نو بشپړه هګۍ غورځوي، خو که دا څاڅکی د هګۍ په سپين کي وي نو يواځي څاڅکی په ډېر احتياط ځني ايسته کوي او بشپړه هګۍ نه غورځوي. خو اشکينزي يهودان بيا په دواړو حالاتو کي بشپړه هګۍ غورځوي.
۱۸. د غير اسرائيلي په لاس د حلال شوي حيوان غوښه نه خوړل
يهودي سرچينه: وييز تورات – ميشنا هولين 1:1
افغانان: کېدای شي دا دود به په مخکينيو وختونو کي ډېر وو، خو اوس هم په ځينو افغانانو کي داسي دود شته چي د بل (چي افغان نه وي) په لاس د حلال شوي حيوان غوښه نه خوري او وايي چي دا مرداره غوښه ده.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان دا دود پالي.
۱۹. د سبو خوړلو په وخت کي د خزندو نه خوړلو ته پام کول
يهودي سرچينه: لاويټيکس 11:43
افغانان: دا دود په افغانانو کي په کلکه پالل کېږي. افغانان تر نورو ټبرونو د خزندو څخه د سبو په پاکولو کي زيات ټينګار کوي. د بېلګي په توګه، دوی مخکي تر پخولو، وريجي په اوبو کي خيشتوي. هغه د وريجو ټوټې چي د اوبو پرسر درېږي ځني غورځوي؛ دا ټوټې ځکه د اوبو پر سر راځي چي منځونه يې تش دي او دوی يې داسي انګېري چي ګڼې هرو، مرو به يې کومي خزندې منځ کښلی وي. همدا ډول، دوی هغه وريجي چي رنګ يې اوښتی وي هم ځني لېري کوي ځکه چي دوی فکر کوي چي حشرې او خزندې به پوري نښتي وي.
يهودان: دا دود ټول يهودان پالي.
۲۰. په پسرلي کي د پتيرې (پنډه ډوډۍ) خوړل
يهودي سرچينه: ايګزودوس 12
افغانان: افغانان يوه پيته او ګردۍ ډوډۍ چي دوی پتيره ورته وايي او د اوړو، اوبو او مالګي څخه يې پخوي، خوري. دا ډوډۍ په افغانستان کي نور ټبرونه هم خوري خو افغانان يې بېخي ډېره خوري او په ځانګړې توګه، د پسرلي په موسم کي يې په مستو کي بېخي خوښوي.
يهودان: د پسرلي په هر موسم کي د نيسان د مياشتي په پساه رخصتيو کي يهودان پتيره خوري. دوی دغي ډوډۍ ته متزه وايي. د افغانانو پتيره د ارامياييکي ژبي څخه راغلې (د ايګزودوس 12:15 د انکولوس ژباړه). يهودان دا ډوډۍ پيته (همواره) او يواځي د اوړو او اوبو څخه پخوي.
۲۱. په پښتو کي ګډ (پسه) او وزو ته (پسه) ويل
يهودي سرچينه: ايګزودوس 12
افغانان: افغانان ګډ او وزو ته پسه وايي (کله چي ټولګه ښيي نو وزې هم په پسو کي شمېرل کېږي خو که بېل، بېل شمېرل کېږي نو ګډ ته پسه او وزو ته وزې ويل کېږي).
يهودان: د نسان د ۱۴ مي رخصتۍ ته اسرائيليان پساچ وايي چي دوی په دې ورځ وزه يا پسه قرباني کوي او غوښه يې د رخصتۍ په شپه خوري. دا ويوکی د هيبرو څخه پښتو ته داسي را اړول شوی چي د وروستۍ برخي h يې ځني ايسته کړل شوی دی. ددې بدلون لامل دادی چي د h توری د هيبرو توري (هه) ته ورته ږغ لري (د بېلګي په توګه، په تالمود يوروشليم کي کله، کله راوهونا د –هه- په توري او کله، کله په h ليکل کېږي) او کله چي د کوم ويوکي په وروستۍ برخه کي راغلی وي نو هيڅ ږغ نه لري. که څه هم دا دوه توري کټ، مټ سره ورته نه دي خو بيا هم داسي ښکاري چي يو د بل سره اړيکه لري.
۲۲. په دروازه او ننوتځايونو پوري د حلال کړل شوي حيوان وينه مښل
يهودي سرچينه: ايګزودوس 12
افغانان: په کليوالي سيمو کي دا دود اوس هم پالل کېږي.
يهودان: په يهودانو کي دا دود نور نه دی پاته؛ خو پخواني عراقي يهودان وايي: کله چي دوی بيرته اسرائيلو ته راستانه شول نو په کليوالي سيمو کي اوسېدل او حيوانان يې ساتل؛ او کله چي به يې کوم حيوان حلال کړ نو د کورنيو غړو به يې وينه په دروازو پوري مښله. دا دود اوس دوی ځکه نه پالي چي دوی حيوانان په خپله نه حلالوي او غوښي د غوښو د عصري صنعت څخه اخلي.
۲۳. د زده کړي او عبادت په وخت کي ځانګېدل (د ځان ښورول)
يهودي سرچينه: وييز تورات – زهر - 219
افغانان: افغانان چي کله قرآن لولي نو ځانګي (ځان ښوروي)
يهودان: ټول مذهبپال يهودان چي کله عبادت کوي او يا ليکلی يا وييز تورات لولي نو ځانګي
۲۴. د عبادت پر وخت مخ بيت المقدس (يورشيلم) ته را اړول
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود بيراخوت 30
افغانان: ځيني افغانان د عبادت په وخت کي مخ بيت المقدس ته اړوي. همدا ډول کېدای شي چي ځيني افغانان د عبادت پر وخت ځکه مخ لوېديځ ته اړوي ترڅو هم مکې ته او هم بيت المقدس ته مخامخ وي.
يهودان: ټول دودپال او مذهبپال يهودان دا دود پالي.
۲۵. د خلکو تر سر چرګ يا پيسې درې ځله را ګرځول
يهودي سرچينه: وييز تورات او قباله – شولهن اروخ اوراه هاين 605 (رما) او اری شارها کوانوت
افغانان: افغانان ددې دپاره چي د کور يو غړی يې د بدو سترګو وساتل شي، نو چرګ (که چرګ نه وي نو پيسې) يې درې يا اووه ځله تر سر راګرځوي او بيا يې خيراتوي.
يهودان: ټول مهذبپال يهودان دا دود د يوم کيپور تر رخصتيو مخکي تر سره کوي. يو وخت، غيرساميانو ددې دپاره چي په يهودو ملنډي ووهي، نو د يهودو يوه ويډيو يې پوسټ کړې وه چي په ويډيو کي يو يهود يو چرګ د انسانان تر سر راګرځوي. زما د افغانانو ملګرو څخه يوه دا ويډيو وليدله، نو دې خبري ډېر اغېزمن کړ چي افغانان او يهودان داسي عجيب او يوګړي دودونه لري.
۲۶. د زامي د هډوکي دپاسه وېښتان نه خريل او غټي ماټي پرېښوول
يهودي سرچينه: لاويټيکس 19:27 او شارها ميتزوت
افغانان: افغانان ماټي (د زامي هډوکي د پاسه د ږيري پيلنۍ برخه) نه خريي او که يې ډېر غټ پرېنه ږدي نو لږ تر لږه وړوکي وېښته خو پر پرېږدي. که څه هم نور خلک دا برخه د ښه ښکارېدو په موخه نه خريي خو په افغانانو کي بيا دا کار ددوی کلتور ښيي. که څه هم په دې وروستيو کي دې کار ته ډېره پاملرنه، نه کېږي خو ځيني مخور افغانان (د ټبر مشران) د يهودو په څېر غټي ماټي پرېږدي.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان د غوږ د نيمي برخي پورته وېښتان نه خريي (که ډېر غټ نه وي نو وړوکي وېښته خو پر پرېږدي) ځکه چي ددې وېښتانو خريل په تورات کي منع ګڼل شوي. همدارنګه، د دې وېښتانو غټول په هسيدي، يمنيتي او ځينو اشکنزي ټولنو کي ډېر ليدل کېږي. تورات ددغو وېښتانو خريل منع کړي، خو په يهودو کي ددې وېښتانو غټول يو دود دی. ماټو ته کله، کله په هيبرو کي سيمانيم ويل کېږي چي د يهوديت د نښي معنی ورکوي. په قباله (شار ها ميتزوت) کي راغلي چي د ماټو وېښتان بايد دومره اوږده وي چي د غوږ تر نيمايي پوري ورسېږي.
۲۷. د خولۍ پرسرکول
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود سوفريم 14
افغانان: په افغانانو کي دادود ډېر پالل کېږي. ځيني افغانان خو کټ، مټ د يهودانو خولۍ (کيپه) ته ورته خولۍ پر سر کوي. په ځانګړي ډول، د افغانانو په پخوانيو انځورونو کي زيات په سترګو کېږي.
يهودان: دا دود ټول مذهبپال يهودان په کلکه پالي.
۲۸. د پټو/څادر/شال پر غاړه اچول
يهودي سرچينه: شمېرې 15
افغانان: افغانان (نارينه) يو مستطيلي ډوله ټوکر پر ځان را پېچي چي دوی څادر، شال يا پټو ورته وايي. ډېری دا څادر يا پټو له وړينو يا هغو ته له ورتو ټوکرانو څخه جوړوي چي پر څنډو يې له ورېښمينو تارونو څخه ګلان ور ګنډي او آشې (حاشيې) يې ورجوړوي.
يهودان: مذهبپال يهودان د ورځي په اوږدو کي يو وړوکی مستطيلي ډوله ټوکر اغوندي چي دوی تاليت ورته وايي؛ او هر سهار د عبادت پر وخت بيا يو غټ تاليت اغوندي. دا څادر يا تاليت له وړيو جوړوي چي غټي غوټه شوي حاشيې لري چي د څادر په څلورو څنډو پوري يې ورګنډلي وي چي دوی يې Tzitzith بولي.
۲۹. د اوونۍ ورځي د هغو د رديفونو په شمېرو ښوو، يکشنبه (پيلنۍ) يې لومړنۍ ده
يهودي سرچينه: ايګزودوس 20:7 (د رامبان تبصره وګورئ)
افغانان: د افغانانو په ژبه (پښتو) کي د اوونۍ لومړنۍ ورځي ته (پيلنۍ يا يکشنبه)، دوهمي ته يې (دوهمۍ يا دوشنبه) او ... وايي. جمعه يو ځانګړی نوم (همدا جمعه) لري ځکه چي په اسلام کي دا يوه مبارکه ورځ ګڼل کېږي. او خالي ته شنبه وايي.
يهودان: په هيبرو کي د اوونۍ لومړۍ ورځ همدا (پيلنۍ يا يکشنبه) او دوهمه يې (دوهمۍ) او .. دي. خالي ته شبات وايي.
۳۰. د زوکړي پر اتمه ورځ د ماشوم سنتول
يهودي سرچينه: جنيزس 17
افغانان: ډېری افغانان خپل زامن په ډېر وړوکوالي (د زوکړي په لومړيو دوو اوونيو کي) کي سنتوي. خو ځيني نور يې بيا په يوڅه غټ عمر کي سنتوي. يو لږ شمېر خو داسي هم شته چي د زوکړي پر پوره اتمه ورځ يې سنتوي.
يهودان: دا دود ټول يهودان پالي.
۳۱. د هلک تر سنتۍ وروسته د زياتي ويني خوشي کول
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود جواموت 71 . زوهر 32
افغانان: دا دود کليوالي افغانان کلک پالي، خو په پښتونخوا کي ډېر لږ پالل کېږي. موږ تر اوسه دا صحنه په خپله نه ده ليدلې او نه شو ويلای چي دا کار (د زياتي ويني خوشي کول چي پښتانه مرداره وينه يا ګنده وينه ورته وايي) دي د يهودو پيرا يا متزيتزا ته ورته وي. د قبالې په نوم کتاب کي راغلي چي زوهرا، پيرا او ميتزيتزا د اسماعيل او اسرائيل د زامنو د سنتيو پېژندګلوي کوي.
يهودان: دا دود ټول يهودان پالي.
۳۲. صندق: ماشوم د سنتۍ دپاره معمولاً د خپل نيکه يا اکا له خوا د صندق پر څنډه کښېنول کېږي
يهودي سرچينه: وييز تورات – تور يور دیې 265
افغانان: دا دود ټول افغانان پالي
يهودان: دا دود ټول يهودان پالي.
۳۳. د مذهبي چارو د پيل او فرض ګڼلو دپاره د ټاکلي عمر ټاکل
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود ندا 45
افغانان: دا دود اوس ډېر نه تر سترګو کېږي. په افغانانو کي چي کله ماشوم 13 کلنۍ ته ورسېږي نو د کورنۍ د مشرانو (مور، پلار، ورور او نور) له خوا د ټولو مذهبي چارو ترسره کولو ته اړ ايستل کېږي.
يهودان: ټول مذهبپال او دودپال يهودان د خپلو هلکانو ديارلسمه کاليزه لمانځي او دې ورځي ته بارميتزوا وايي. په دې ورځ نو دا نوی ځوان هلک د لومړي ځل دپاره د خلکو په مخ کي تورات لولي. په ډېری ټولنو کي په دې ورځ پلار ددې دپاره د خدای شکر اداء کوي چي ګڼې خدای دی د خپل زوی د ګناهونو څخه خلاص کړ. تر دې نو وروسته دده زوی ته د غټ په سترګه کتل کېږي او د خپلو ټولو کړنو مسئوليت يې يواځي پر خپله غاړه وي.
۳۴. د ورور د کونډي په نکاح کول
يهودي سرچينه: ډيوټرينومي 25:5-6
افغانان: په افغانانو کي چي کله يو سړی مړ شي او زامن يې پاته نه شي نو ماندينه يې د مړه خاوند ورور په نکاح کوي. په دوی کي د هليتزا يا کونډي ته د نکاح د اختيار ورکولو دود نشته.
يهودان: تورات وايي، کله چي يو اسرائيلی سړی مړ شي او ماشومان يې پاتي نه شي، نو دده ورور بايد هرو، مرو د هغه د کونډي ماندينې سره واده وکړي. دې کار ته په هيبرو کي يبوم ويل کېږي. هغه پروسه چي له مخي يې کونډه له دې اړين واده څخه آزادېږي، په هيبرو کي ورته هاليتزا وايي. په پخوا وختو کي يبوم عام وو، خو په اوسني وخت کي ټول يهودان هاليتزا خوښوي.
۳۵. تر چترۍ لاندي د واده مراسم تر سره کول
يهودي سرچينه: يويل 2:16، وييز تورات ميشنا آوت 5:21.
افغانان: افغانان د يهودانو د هوپا په بڼه جوړ د ټوکر تر يوې ټوټې لاندي د واده مراسم ترسره کوي.
يهودان: يهودان د ټوکر تر يوې ټوټې لاندي چي دوی هوپا ورته وايي، د واده مراسم تر سره کوي. د دې ټوکر څخه په هغو مراسمو کي هم کار اخيستل کېږي چي د تورات يوه نوې ليکل شوې نسخه پکښې د يهودانو جومات ته تسليمېږي.
۳۶. په واده کي د خاورين يا ښيښيي لوښي ماتول
يهودي سرچينه: تالمود بيراخوت 30 د پسلمس 137. کاف ها هاييم 560:21 پر بنسټ
افغانان: د افغانستان او پښتونخوا په ډېری سيمو کي ناوې او زوم د واده په ورځ يو خاورين يا ښيښيي لوښی ماتوي.
يهودان: ټول دودپال او مذهبپال يهودان د خپل واده په ورځ د بيت المقدس د ورانۍ د غميزي په ياد يو ښيښيي لوښی ماتوي، که څه هم دا واده ددوی د ژوند تر ټولو د خوښۍ شېبه وي. په اوسنيو وختونو کي هم هر يهودي دا دود کوي؛ خو د کاف ها هاييم (560:21) پر بنسټ، په پخوا وختونو کي په ځينو ځايونو کي خاورين لوښي ماتېدل.
۳۷. د مياشتني عادت په وخت کي د خپلي ښځي سره په يوه کټ يا بستر کي نه پرېوتل
يهودي سرچينه: لاويټيکس 18:19
افغانان: په افغانانو کي اوس دا دود ډېر نه پالل کېږي.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان دا دود پالي.
۳۸. تر مياشتني عادت وروسته په سيند يا د اوبو په ډنډ کي غوټه کېدل
يهودي سرچينه: لاويټيکس 15
افغانان: د افغانستان په کليوالي سيمو کي چي سيند يا جهيل ته نږدې وي، دا دود اوس هم پالل کېږي.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان دا دود پالي.
۳۹. د بخت د بدلون په نيت، د نوم بدلول
يهودي سرچينه: جنيسس 17:15، تالمود روش ها شانا 16
افغانان: په افغانانو کي د ناروغه سړي نوم په دې نيت بدلول چي ګڼې په دې سره به روغ شي، يوه عامه خبره ده.
يهودان: د افغانانو په څېر، په دودپالو او مذهبپالو يهودو کي دا کار عام دی.
۴۰. پر ماشومانو د هغه چا د نوم ايښوولو څخه ډډه کول چي ډېر په ځوانۍ کي مړ شوی وي او يا په ډېر ظلم وژل شوی وي
يهودي سرچينه: تالمود روش ها شانا 16
افغانان: دا دود په افغانانو کي پخوا پالل کېدی، خو چي اوس به څومره پاته وي، څرګنده نه ده.
يهودان: په دودپالو او مذهبپالو يهودانو کي اوس هم په عام ډول پالل کېږي.
۴۱. د خواشينۍ په وخت کي پر ځان کالي (ګرېوان) څيرل
يهودي سرچينه: جنيسس 37:29 (ريوين)، جنيسس 37:34 (يعقوب)، سمويل 13:31 (داود)، پاچاهان 25:7 (يهورام)، پاچاهان 2 22:11 (ياشياهو)، ياشياهو 37:1 (هيزکياهو)، ايستر 4:1 (موردخی)، تالمود موئد قطن 24.
افغانان: په افغانانو کي دا دود ډېر عام دی.
يهودان: ټول دودپال او مذهبپال يهودان يې پالي.
۴۲. پر قبرونو عبادت کول، د خدای څخه د مړي د کرامت په وسيله مرسته غوښتل
يهودي سرچينه: دودونه – مهريل، بن ايش های نتزاوين.
افغانان: دا دود په افغانانو کي ډېر پالل کېږي خو اسلامي څېرې يې د له منځه وړلو هڅه کوي.
يهودان: په يهودو کي دا دود عام دی.
۴۳. پر قبرونو عبادت کول، د مړو د روحانو څخه د ژوندو دپاره د خدای څخه مرسته غوښتل
يهودي سرچينه: دودونه – مهريل، بن ايش های نتزاوين.
افغانان: دا دود په افغانانو کي ډېر پالل کېږي خو اسلامي څېرې يې د له منځه وړلو هڅه کوي.
يهودان: په يهودو کي دا دود عام دی.
۴۴. د مړي د روح دپاره د ډېوې بلول
يهودي سرچينه: متلونه 20:27، تالمود بيراخوت 52.
افغانان: دا دود په افغانانو کي عام دی.
يهودان: په ټولو يهودانو کي عام دی.
۴۵. د مړي د روح د ښادۍ او خوښۍ دپاره دعا کول
يهودي سرچينه: وييز تورات – ميدراش تانهومه هازينو.
افغانان: دا دود په افغانانو کي عام دی.
يهودان: ټول دودپال او مذهبپال يهودان يې پالي.
۴۶. د مړي د روح د ښادۍ او خوښۍ په نيت خيرات او صدقه ورکول
يهودي سرچينه: وييز تورات – ميدراش تانهومه هازينو.
افغانان: دا دود په افغانانو کي عام دی.
يهودان: ټول دودپال او مذهبپال يهودان يې پالي.
۴۷. د کورنۍ د غړي د مړيني په لومړۍ اوونۍ کي د جنسي نږدېوالي څخه ډډه کول
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود موئد قطن 21، يورې ديې 383.
افغانان: دا دود په افغانانو کي عام دی.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان يې پآلي.
۴۸. د کورنۍ د غړي د مړيني په لومړۍ مياشت کي د ږيري خرېيلو او وېښتانو پرېکولو څخه ډډه کول
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود موئد قطن 21، يورې ديې 390.
افغانان: دا دود په افغانانو کي عام دی.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان يې پآلي.
۴۹. د کورنۍ د غړي د مړيني په لومړي کال (لومړيو ۱۲ مياشتو) کي د موسيقۍ نه اورېدل
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود موئد قطن 21، يورې ديې 391.
افغانان: دا دود په افغانانو کي عام دی.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان يې پآلي.
۵۰. د کورنۍ د غړي د مړيني په لومړيو ۱۲ مياشتو کي د نوو جامو نه اخيستل
يهودي سرچينه: دودونه – يورې ديې 389
افغانان: دا دود په افغانانو کي عام دی.
يهودان: ټول مذهبپال يهودان يې پآلي.
۵۱. هر کال د مړي په ياد او د هغه د روح د تازه کولو دپاره روژه نيول
يهودي سرچينه: دودونه – شولهن اروخ 568:8.
افغانان: په افغانانو کي اوس دا دود ډېر لږ پالل کېږي.
يهودان: په يهودانو کي هم دا دود ډېر نه دی پاته.
۵۲. پر قبرونو ډبري اچول (په ډبرو پوښول)
يهودي سرچينه: دودونه – کېدای شي د تالمود سيماهوت 5:11 څخه را اخيستل شوی وي.
افغانان: دا دود په افغانانو کي عام دی.
يهودان: ټول دودپال او مذهبپال يهودان يې پالي.
۵۳. د اسرائيلو يواځينۍ هديرې
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود سانهيدرين 47.
افغانان: په عامه توګه پالل کېږي. ان ځيني کورنۍ ځانته بېله هديره لري.
يهودان: ټول دودپال او مذهبپال يهودان يې پالي. په پخوا وختونو کي په دوی کي هم هري کورنۍ ځانته هديره درلودله خو اوس هغسي نه ده.
۵۴. د تورات آيت “ شما اسرائيل ادونی الهونو اهاد” (اسرائيلو غوږ و نيسئ او سر خلاص کړئ، پالونکی خدای يو دی)
يهودي سرچينه: دا د تورات ترټولو مهم آيت دی. ډيټورونومي 6:4.
افغانان: پخوانيو افغانانو به د ښه بخت او بلاوو څخه د ساتني دپاره تعويذونه ليکل. په دې تعويذونو کي به ځيني داسي الفاظ ليکل کېدل چي د ملائکو د نومونو ګمان پر کېدای شي. له دې نومونو څخه خو يې ځيني په ښکاره ډول په هيبرو ژبه کي د ملائکو نومونه وه چي يوه ښه بېلګه يې شيما اسرائيل ده چي په ډېری تعويذونو کي ليدل کېږي. تاسي يې په لاندي شکل کي يوه بېلګه ليدلای شئ چي يوه سړي د تعويذ د ليکلو د لارښود په توګه په لاتيني تورو ليکلې. په لاتيني ليکدود کي زموږ دې ملګري د شيما پر ځای شُما ليکلې، په پښتو کي (غږيږ) توري ډېر مهم نه دي نو ځکه شُما او شيما دواړه په يو ډول ليکل کېږي.
يهودان: يهودان په ورځ کي لږ تر لږه څلور ځله د شيما اسرائيل آيت لولي. دا آيت د اسرائيلو د عبادت په څرمنيز صندق (Tefillin) کي دننه هم ليکل شوی وي چي يهودان يې هر سهار د عبادت دپاره اغوندي. او همدارنګه پر هغه ليکپوست (د ليکلو څرمن) باندي هم ليکل شوی وي چي يهودان يې پر خپله دروازه نښلوي.
۵۵. د تلونکي مېلمه سره د کور څخه بهر تر يوځایه ملتيا کول
يهودي سرچينه: وييز تورات – تالمود سوتا 46.
افغانان: په افغانانو کي دا دود ډېر پالل کېږي.
يهودان: ځيني مذهبپال يهودان دا دود پالي او داسي باور لري چي تر هغه ځايه د مېلمه ملتيا کول ترڅو چي دی خپل اصلي لاري ته برابرېږي، هم د کوربه او هم د مېلمه د ساتني سبب ګرځي.
۵۶. د ځمکو د تل دپاره نه پلورل او د رانيوونکي څخه د پلورل شوي ځمکي د بيرته اخيستو حق د ځان سره ساتل
يهودي سرچينه: لاويټيکس 25:23.
افغانان: په ځينو سيمو (لکه مومند اجنسي) ځمکي يواځي پر خپل ټبر پلورل کېږي؛ خو که پر بل ټبر و پلورل شي نو لومړی خاوند يې دا حق لري چي نوموړې ځمکه بېرته ځني واخلي. يعني تر يو څرګند وخت وروسته ځمکه په اتومات ډول د لومړي خاوند کېږي.
يهودان: د لومړي عبادتځای پر مهال (کله چي ټولو اسرائيلو سره يوځای پر مقدسه مځکه ژوند کولی) نو په هغه وخت کي د ځمکو د پېر او پلور په اړه د ياويل (جوبيلي) حکم کټ، مټ د افغانانو د پورتني دود په څېر وو. خو د ياويل حکم يواځي په هغې زمانې پوري اړه لري چي ټولو اسرائيلو پر مقدسه ځمکه سره يوځای ژوند کاوه. موږ د هغې ورځي په هيله يو چي افغانان بېرته خپل پلرني کورته راشي او موږ هم ددې جوګه کړي چي دا قيمتي حکم بيرته پلي کړو.
۵۷. د شپې له خوا، د وېښتانو او نوکانو نه اخيستل
يهودي سرچينه: د قبالې بنسټيز دودونه – بن ايش های وايقل 11 د آرې څخه
افغانان: دا دود ټول افغانان پالي.
يهودان: ځيني ميزراهي يهودان يې اوس هم پالي. اصلي دود داسي دی چي تر غرمې وروسته وېښتان بايد پرې نه شي. ځيني داسي باور لري چي که د ورځي په دغو ساعتونو کي د وېښتانو پرېکول ښه نه وي، نو د نوکانو پرېکول خو به تر هغه هم بد وي (په کباله کتاب کي د وېښتانو او نوکانو معنی ته په کتو).
۵۸. په خوله د ډېوې نه پف کول (مړه کول)
يهودي سرچينه: د قبالې بنسټيز دودونه – بن اش های پنيهاس 18 د آري د شار ها قدش څخه
افغانان: دا دود ټول افغانان پالي.
يهودان: په ميزراهي يهودو کي ډېر عام دی.
۵۹. د بوټونو، نه نسکورول (سرچپه نه ايښوول)
يهودي سرچينه: دودونه
افغانان: ټول افغانان دا دود په کلکه پالي.
يهودان: ځيني ميزراهي يهودان يې پالي.
۶۰. لاسونه په سترګو وهل او بيا مچول
يهودي سرچينه: شارها کوانوت
افغانان: افغانان چي کله سترګي و مښي نو تر هغه وروسته خپل لاسونه (يا لاس) مچوي.
يهودان: کله چي ميزراهي يهودان د (شيمه اسرائيل) آيت په خپل عبادت کي لولي، نو تر هغه وروسته لاسونه خپلو دواړو سترګو ته وروړي او بيا خپل لاسونه مچوي. او ځيني ميزراهي يهودان دا کار هغه وخت هم کوي چي د (داود) پاچاه د سندرو څخه يوه لولي (تهلا لي داويد)؛ دوی دا سندري د سهار او ماپښين په عبادتونو کي لولي. ځيني اشکنزي يهودي ښځي د شبات په شپه د ډېوو تر بلولو وروسته خپلي سترګي پټوي او تر هغه وروسته خپل لاسونه مچوي. په قباله (شار ها کوانوت) کي راغلي چي يهودان دي د (شيمه اسرائيل) تر آيت وروسته د هر آيت په ويلو سره د خپل عبادت د کاليو يوه برخه (Tzitzit) مچوي او بيا دي دا برخه په خپلو دواړو سترګو پوري نيسي. خو په ځينو يهودي ټولنو کي داسي هم کېږي چي کله چي سترګي و مښي (په هر دليل) نو تر هغه وروسته خپل لاسونه مچوي.
۶۱. د اسرائيلي نومونو ايښوول (د دې څېړني کريډيټ د ياسمين الياس دی). ځيني دا نومونه ډېر يوګړي نه دي خو په مسلمانانو کي ډېر لږ تر سترګو کېږي، په ځانګړې توګه په سهيل – ختيځه آسيا کي.
په افغانانو کي اسرائيلي نومونه: اصف – د اصف نبي د ۸۳ صحیفې (مذهبي سند) او نورو صحيفو څپرکي (سورتونه)
حنان: دا نوم چي په هيبرو کي د (وړيا ورکړل شوي) معنی ورکوي، په افغانانو کي ډېر کارېږي. که څه هم يواځي افغانان نه دي چي دا نوم کاروي، خو په فسبوک کي چي يې کله پلټنه وکړې نو په غير يهودو کي چي دا نوم ډېر کاروي، افغانان دي.
اسرائيل: دا نوم زموږ د پلار يعقوب يو نوم دی. که څه هم يواځي يهود او افغانان نه دي چي دا نوم کاروي، خو په دوی (افغانانو) کي د نورو ټبرونو په پرتله ډېر ليدل کېږي.
يعقوب: دا نوم خپله زموږ د پلار يعقوب دی. که څه هم دا نوم په نورو مسلمانانو کي د يعقوب (Yaqub) او په عيسويانو کي د (Jacob) په بڼه کارېږي، خو تر کومه ځايه چي موږ خبر يو، د يهودانو ترڅنګ افغانان يواځينی ټبر دی چي ډېری وختونه دانوم داسي تلفظ کوي (اداء کوي) لکه څرنګه چي په هيبرو ژبه کي تلفظ کېږي.
بنيامين: تر کومه چي موږ خبر يو، د بنيامين نوم په افغانانو کي د نورو مسلمانانو په پرتله ډېر کارېږي.
اهارون: که څه هم د هارون نوم په مسلمانانو کي ډېر عام دی، خو ترکومه چي موږ خبر يو، افغانان دا نوم ډېر هيبرو ته ورته تلفظ کوي.
کينان: دا د انجيل (بايبل) نوم دی چي په اوسنيو اسرائيلو کي په عام ډول د لومړي او وروستي نوم په توګه کارېږي.
تامير: دا هم په اوسنيو اسرائيلو کي يو عام نوم دی چي دوی يې د لومړي او وروستي نوم په توګه کاروي.
شېر: دا هم په اوسنيو اسرائيلو کي يو عام نوم دی چي دوی يې د لومړي او وروستي نوم په توګه کاروي.
۶۲. د داود ستوری د افغانانو تر ټولو پېژانده سمبول دی، د بېلګي په توګه، لکه په پښتونخوا کي چي افغانان خپل بسونه ښکلي کوي (لاندي شکل و ګورئ)
۶۳. د (افغانانو تاريخ) په نوم کتاب کي ليکوال د آج دود ته اشاره کوي؛ آج يو سړی وو چي د اسرائيلو سره يې ډېري جګړې کړي. وايي چي آج يو غټ سړی (دېو) وو چي د نوح په کښتۍ پوري و ځړېدی او ځان يې د سېلاب څخه و ژغورلی. دا کيسه د تالمود زواهيم 113 څخه را اخيستل شوې. کېدای شي داسي شوي وي چي يو وخت دا کيسه يهودانو افغانانو ته کړې وي او هغو باور پر کړی وي، خو بيا هم ددې کتاب دا اشاره (آج) ډېر اهميت لري.
۶۴. که څه هم تر اوسه په علمي توګه نه ده ثبوت شوې (خو کېدای شي په دې هکله يوه څېړنه وشي)، افغانان په بڼه کي يهودانو ته دومره ورته ښکاري چي ډېری وختونه يې سړی په منځ کي توپير نه شي کولای. په سهيل – ختيځه آسيا کي نور ټبرونه لکه فارسيان، پنجابيان، تاجکان، ازبکان او نور هم شته خو هغوی يهودو ته ورته نه دي. آن عربان چي د يهودو د تره زامن کېږي، يهودو ته دومره په ډاګه ورته والی نه لري.
زموږ په اړه
موږ د افغانانو او يهودانو يو ګروپ يو او عقيده لرو چي پښتانه او يهودان د يعقوب پېغمبر اولادونه دي چي پخوا يې د يوه داسي ټبر په توګه سره يو ځای ژوند کاوه چي د اسرائيلو په نوم يادېده.
زموږ ډېری افغان ټبرپاله فعالين د افغان ملت د يوځای کېدو دپاره کار کوي. دو پر دې کار کوي ترڅو خپل يهودي لوري ته جوته کړي چي افغانان ټروريسټان (وژونکي) نه دي، او په حقيقت کي دوی هم د هغه ټروريزم څخه کړېږي چي د بهرنيو ځواکونو له خوا د دوی په وړاندي کارېږي. زموږ ډېری يهودي فعالان د اوسنيو اسرائيلو د مذهبي ښې لاسي برخي څخه دي چي کوښښ کوي ترڅو د عربو سره په مخالفت کي بوخت اسرائيلي لوري هغو غړو ته چي غوږ ورته نيسي، دا مسئله روښانه کړي. دوی د هغو خلکو سره خپل وخت بېځايه نه تېروي چي له اسرائيلو څخه يې بد راځي او د هغو د خپل حق څخه د دفاع هڅي يې نه خوښېږي. دا کار زموږ سره مرسته کوي ترڅو داسي د روښان فکر خاوند خلک پيدا کړو چي له تعصب څخه پاک وي او د افغانستان او اسرائيلو په هکله د نړۍ بشپړه دوه مخي وليدلای شي.
دا چي 70 کاله وړاندي د اروپايي استعمار په وسيله د رامنځته شوي مصنوعي ملت (پاکستان) په وسيله د افغانانو پلرنۍ مځکه ونيول شوه، په دې درد يواځي افغانان ښه پوهېږي. دا مصنوعي ملت وژني او داسي جګړه پر مخ وړي چي تر هرڅه مخکي يې ملکي وګړي قرباني کېږي. دا مصنوعي ملت د افغانستان ګڼمېشتو واټونو ته تروريستان لېږي، په بسونو او خوړنځايونو کي چاودني کوي او کليو او استوګنځايونو ته توغندۍ راغورځوي. افغانان او اسرائيل په ورته شرايطو کي ژوند کوي، ځکه چي هغه هېوادونه چي د اسرائيلو پر وړاندي د ټروريزم ملاتړ کوي هغوی د افغانانو پر وړاندي هم دغسي کارونه کوي.
زموږ ترمنځ د مذهبي توپير د شتون او د مقابل لوري د رااړولو د رضايت دپاره دا ليکنه ډېره ګټوره ده. په دې کار سره موږ د يهوديت تبليغ نه کوو او هيله لرو چي افغانان به هم زموږ دې کار ته په درناوي، له دې لاري اسلام تبليغ نه کړي. موږ په اصل کي په خپلو منځو کي پر ګډو شيانو ږغېږو لکه تاريخ، دود او زموږ په ځان کي د يعقوب پيغمبر وينه. موږ اوس وينو چي زموږ د بيايوځای کېډو څخه زموږ دښمنان څومره په وېره کي دي. نو يواځي همدې حقيقت (د دښمنانو وېره) ته په کتو بايد موږ تشويق شو ترڅو خپل منځي توپيرونه له منځه يوسو او په راتلونکي کي د اسرائيلو د يوه دولس – ټبريز ملت په څېر د ژوند کولو دپاره کار وکړو.
زموږ د ټيم غړي
اصف
اصف د افغانستان څخه يو پښتون دی چي زموږ د ټولني خورا وياړلی غړی دی. هغه ډېر خوښ دی چي د يعقوب د اولادې څخه دی، او د اسرائيل اولاده يې تر هر څه زياته خوښه ده.
سحر کاکړ
سحر د سهيلي پښتونخوا د کويټې د ښار دی. هغه د کويټې په پوهنتون کي د سياسي علومو په برخه کي تر ليسانس کچي او د کاناډا د ټورنټو ښار د يارک په پوهنتون کي د ټولنپېژندني په برخه کي تر ماسټرۍ کچي زده کړي کړي او اوس مهال د ژورنالست په توه کار کوي. هغه ته د پښتنو تاريخ، دودونه، ژبه او د پښتنو يهودي رېښه ډېره په زړه پوري ده.
دانا
دانا Dana په 2015 زيږديز کال کي د خپل خاوند نداو Nadav سره يوځای د اسرائيلو د ورکو سوو قبيلو په اړه څېړنه پيل کړه. څو مياشتي وروسته يې و پتېيله چي ددې کار دپاره بايد پر فسبوک يو ګروپ جوړ کړي ترڅو په منظمه توګه پر انټرنيټ د افغانانو او يهودانو د نښلولو د يوې وسيلې په توګه کار ځني واخلي. له دې وروسته يې د “ د اسرائيلو د پښتنو جرګه او يهودان” په نوم ګروپ جوړ کړ.
تاليا
څېړونکی او د ټولني د بازارموندني کارپوه
يشايا
يشايا روزنمن Yeshaya Rosenman د موسيقۍ زده کوونکی او ژباړونکی. په کومه برخه کي چي موږ ته کار کولای شي، خپل پوره وس کوي. ده ته په دې ټيټ عمر کي د اسرائيلو د ورکو شوو ټبرونو خبره، د رابي اليياهو اويهيل Rabbi Eliyahu Avihail د (سپېڅلي ياد Blessed Memory) په نوم کتاب تر لوستلو وروسته په زړه پوري پرېوتله. نوموړی تر دې وروسته د پښتنو سره د اړيکو ساتلو ته لېوال شو. د دوديز توپير د شتون سره سره، نوموړی دې پايلي ته ورسېدی چي پښتانه ډېر مينه ناک، درانه، زړور او عزت ورکوونکي خلک دي. نوموړی هيله لري چي يوه داسي ورځ به راشي چي پښتانه او اسرائيل به د يو بل کره په آزاده توګه تګ راتګ کوي او داسي خپلمنځي اړيکي به ولري چي دواړو لورو ته به په مادي او معنوي توګه ګټوري وي.
نداو
نداو يو اسرائيلی يهودی دی چي ددې ټولني مشري کوي. هغه خپلو ناورکو وروڼو او خويندو ته تودې ستړې مشي وايي او په نړۍ کي يې سرلوړي غواړي. خوشحال او آباد اوسئ.
שו"ת קצר של פעיל העומתה, ישעיה, עם הרב שרקי על עשרת השבטים.
מתי ואיך שמעת לראשונה על התיאוריה בדבר מוצאם הישראלי של השבטים הפשטונים?
דרך ידידי הרב דוד אביחיל שליט"א בנו של הרב אליהו אביחיל ז"ל חוקר עשרת השבטים, בשנת תשל"ח (1977).
מהי החשיבות הרוחנית של חיפוש עשרת השבטים על ידי היהודים?
זו השלמת הזהות הישראלית. עיין מאמרו של הרב קוק בעניין בספר "מאמרי ראיה".
מהו עיקר כוחם של עשרת השבטים לעומת היהודים?
אנו רואים שמדובר בחברות שונות מאד באופיים. עיין מאמר הרב קוק "המספד בירושלים".
מדוע היהודים זכו כבר לשוב לארץ ישראל ועשרת השבטים לא?
כי אשמת שומרון היתה גדולה יותר.
מה צריך לקרות כדי שיווצר החיבור המלא בין היהודים לעשרת השבטים? כיצד היהודים יוכלו להפנים את היסודות הרוחניים החיוניים של עשרת השבטים, וכיצד הם יוכלו להפנים את היסודות היהודיים?
נראה שעליית האיסלאם הקיצוני מאז הפלישה הסובייטית לאפגניסטן דווקא יצרה חציצה אידיאולוגית קשה ביננו במקום קירוב הדעות. צריך לראות אצלם רצון אמיתי להתחבר לעם ישראל ממניעים רוחניים טהורים.
מה יכול האדם הפשוט בארצות האיסלאם לעשות למען השלום?
לחנך לכבוד לחיים ובכלל לקיום שבע מצוות בני נוח.
מה היית מייעץ לפשטוני המחפש להעמיק את זהותו הישראלית השורשית?
לקרוא תנ"ך, לבני, כוזרי ויהדות הלכה למעשה של הרב לאו.
לו הכח היה בידך, כיצד היית רוצה לראות התקדמות בנושא הקשר לעשרת השבטים? מי צריך לפעול ליצירת הקשרים?
יש לבחון איפה יש כוונות לש"ש אצלם ואיפה מדובר בנסיון לקבלת תמיכה צבאית ומדינית לשם מאבקים שבטיים. במידה ויזוהה עניין אמיתי יש לפעול אצל הרה"ר לשם הקמת ועדה קבועה העוסקת בנושא ולהקמת זרוע קבועה מטעם משרד ראש הממשלה.
עשרת השבטים על פי הרב יהודא ליאון אשכנזי 'מניטו'
מאת ספי גלדצהלר
הרב יהודא ליאון אשכנזי (1922-1996), המכונה מניטו, נולד כיהודי ספרדי באלג'יריה שם נחשף לדת האיסלאם, היגר בהמשך לצרפת ופגש ביהדות האשכנזית ובדת הנוצרית ולבסוף לאחר מלחמת ששת הימים עלה לארץ ישראל וחי בה עד פטירתו.
מניטו הרבה לעסוק בשאלת הזהות העברית לענפיה ושבטיה השונים כגון: זהות יהודה, זהות יוסף וזהות בנימין ואף זהויות עשו וישמעאל כאבות הנצרות והאיסלאם. בעיסוקו בשאלות אלו השתמש בפרספקטיבה קבלית ובמתודה האנתרופולוגית והתייחס רבות לתהליך שיבת ציון והקמת המדינה היהודית בזמננו. עשרת השבטים צאצאי ממלכת (צפון) ישראל במשנת מניטו, נחשבים בראש ובראשונה כממשיכי זהותו של יוסף המקראי – אצלם מצוי הכשרון לנהל ממלכה, לכלכל את העם ואפילו את האנושות כולה, בדומה ליוסף בתפקיד שליט מצרים. מאידך החולשה אצל ממשיכי יוסף עלולה להיות היחלשות החיבור אל התורה, כך שבהפרדם מממלכת יהודה ומאיזור המקדש, מיד תרבוץ לפתחם סכנת ההתבוללות והפגניזם.מי הם עשרת השבטים בימינו?
א. חלק מהגרים הם בבחינת 10 השבטים
החל מקום המדינה גברה בעולם תופעת הגיור, יש מחכמי ישראל שרואים זאת לחיוב ויש שרואים זאת לשלילה. מניטו עסק לא פעם בגיור ונהג להבחין בין גויים שמעוניינים בפשטות להמיר את דתם ועמם לבין גויים החשים זיקה פסיכולוגית לזהות היהודית. מניטו ציין לחיוב את הרב אביחיל שנודע במסעותיו לאיתור עשרת השבטים באיזור מרכז אסיה וקרא למפעלו זה "עבודה נפלאה". הרב אשכנזי הוסיף כי מצויות שם קבוצות בהן תחושת הזיקה לזהות היהודית מגובה במנהגים או אלמנטים דתיים יוצאי דופן: "כמה רמזים שיש כמה זרמים מהם שהיה בזכרונם כמה שמות של השבטים של בית יוסף, זה ידוע, מגלים את זה עכשיו. הם נמצאים לרוב בפקיסטן, באפגניסטן, בצפון הודו וכן הלאה" [שערי אורה, 65]
ב. זהות 10 השבטים חוזרת דרך החילונים הציוניים
חשיבות זהותם של עשרת השבטים כה גדולה כי לא יתכן, על פי מניטו, שהיא תאבד, אפילו מממלכת יהודה עצמה! בעקבות המהר"ל מפראג מאתר הרב אשכנזי את נטיית עשרת השבטים לעסוק בענייני עולם הזה, בציבור הציוני-חילוני ועל כן הוא מזוהה אצלו כ'משיח בן יוסף' . נטיות אלו הכרחיות דווקא בזמן חזרת ישראל לארצו שכן אז הוא צריך לפתח את תחומי החול: התיישבות, כלכלה, צבא, שלטון וכד'. זהו ממד אבסטרקטי של חזרת עשרת השבטים באחרית הימים.
ג. גויים אוהבי ישראל
ממד נוסף ואחרון של עשרת השבטים מצוי במשנתו של מניטו ספק ברצינות ספק בצחוק בדמות הגויים אוהבי ישראל. בהקשר זה ציטט מניטו את אחד מרבותיו בילדותו – הרב בועזיז שאמר: "אם אתה פוגש גוי שאוהב את ישראל, תדע שהוא מעשרת השבטים; כי נס כזה גוי שאוהב את ישראל, זה לא יתכן" הרב אשכנזי הוסיף: "זה קצת גוזמה אבל בכל זאת זה ברור" [שערי אורה, 124]
האם יחזרו 10 השבטים? מניטו מסביר את הרמב"ם ומבין כי יש לחלק בדברי הרמב"ם על ימות המשיח בין היהודים לבין "נדחי ישראל": "המלך המשיח עתיד לעמוד ולהחזיר מלכות דוד ליושנה לממשלה הראשונה, ובונה המקדש ומקבץ נדחי ישראל" (רמב"ם הלכות מלכים יא א)
מניטו מדקדק בסדר האירועים: קודם כל מגיע המשיח ומקים ממשלה, אחר כך בונה את המקדש ולבסוף מקבץ נדחי ישראל. על כך מקשה הרב אשכנזי: אם נניח שהרמב"ם הקפיד על הסדר, אז למי המשיח בונה ממשלה, למי המשיח בונה בית המקדש -אם רק אחר כך מחזיר את נדחי עם ישראל? לכן צריך להבין שיש שני חלקים בעם: הגולים היהודים, בשבילם זה המדינה, בשבילם זה הבית המקדש; ואחר כך חוזרים הנידחים.
השלב הראשון זה משיח בן יוסף, זה מדינה, השלב השני זה בית המקדש, רק אחר כך בשלב השלישי מקבץ נידחי עמו ישראל. השלבים הראשונים זה בשביל היהודים, וכשהכל יהיה מתוקן, חוזרים עשרת השבטים [שערי אורה: שיעור 65 קלטת 55 א' 10.1.93 + שיעור 124 25.2.96] לפי דברים אלו, הרמב"ם סובר שעשרת השבטים ישובו לארץ אך יקדמו להם צאצאי יהודה, ביאת המשיח ובניית המקדש.
לסיכום: עשרת השבטים על פי מניטו, הם קבוצה מובחנת בעם ישראל שגלתה ועתידה לחזור. חזרת עשרת השבטים היא בכמה אופנים: על ידי הגרים, ועל ידי חזרת נדחי ישראל בימות המשיח. ומבחינה אנתרפולוגית זוהי הזהות הציונית חילונית.
هيبرو – پښتو ګډه موسندره
د دې دپاره چي په يوځل د څو خلکو زړونه لمس کړو، موسيقي يې يواځينۍ لاره ده. موسيقي موږ د خپلمنځنيو توپيرونو څخه راباسي او سره يومټي کوي مو. نو ځکه موږ پرېکړه وکړه ترڅو د نوموتو افغان او اسرائيلو سندرغاړو دپاره يوه ګډه سندره تياره کړو. دا سندره چي په پښتو او هيبرو دواړو ژبو به وويل شي، د پښتنو او يهودو د ګډ نسل په هکله د عامه پوهاوي او خپلمنځنۍ پخلايني او يووالي په برخه کي مرسته کوي؛ چي موږ ددې کار د ترسره کولو دپاره ستاسي مرستي ته اړتيا لرو. د مهربانۍ له مخي، زموږ ملاتړ وکړئ او راځئ چي په ګډه خپل تاريځ وليکو.
علمي څېړنه
موږ د ITribe ويبپاڼي په مرسته هغه لومړني دودونه را ټول کړي چي په پښتنو کي ترسره کېږي؛ او هيله لرو چي دا معلومات به ژر تر ژره زموږ پر ګډ نسل (سرچينه) باندي په يوې علمي څېړني کي و کاروو. دا چي ولي موږ ددې کار دپاره د ډي اين اې ازمويني کړنلاري څخه کار نه اخلو، په دې هکله زموږ د ويبپاڼي د پوښتنو او ځوابونو برخي FAQ section ته ورسئ.
د اسرائيلو هېواد ته منظم سفرونه
زموږ په خيال، دا ډېره مهمه ده چي افغانانو ته يوه موقع ورکړل شي ترڅو د خپل پلارني ټاټوبي څخه ليدنه وکړي او يو ځل بيا يې د خپلو پلرونو په څېر ددې ټاټوبي سره په زړه کي مينه پيدا شي. دې موخي ته د رسېدو دپاره، موږ د اسرائيلو هېواد ته د افغانانو د ځانګړو سفرونو د تنظيمولو پر چاره کار کوو. په دې سفر کي به دوی (افغانان) د خپل پلار او مور (سارا او ابراهيم)، (اسماعيل او ربيکا)، يعقوب، (ليا او راهيل) او يوسف له قبرونو څخه ليدنه وکړي. همدارنګه به دوی له شوميرون يا هغي لرغوني مځکي څخه چي د دوی پلرونو خاپوړي پرې کړي او د اسرائيلي ټبر د تلپاتي پلازمېني يوروشيلم څخه هم ليدنه وکړي. وروسته به موږ په ګډه د بيت المقدس هغه غره ته وخېږو چي د سليمان پاچاه په وخت کي به ټول اسرائيل خدای ته د دعا کولو او رخصتۍ ورځي د لمانځلو دپاره ورختل.
د افغانستان تابعيت لرونکي پښتانه بايد ددې سفر دپاره د اسرائيلو هېواد سياحتي ويزه ولري. د اسرائيلو ويزې اخيستل کله، کله څو مياشتي نيسي او دا هم شونې ده چي بېخي ورنه کړل شي. نو له دې کبله موږ پرېکړه کړې چي لومړی يې له هغو پښتنو راپيل کړو چي بهرني پاسپورټونه لري ځکه چي د هغو دپاره د ويزې ستونزه نشته.
فسبوک
فسبوک يوه لويه ډالۍ ده چي خدای زموږ د نښلولو دپاره موږ ته راکړې. زموږ فسبوکي پاڼي زموږ ددې تګلاري په هکله د افغانانو او يهودانو د عامه پوهاوي يوه مهمه وسيله ده، چي موږ د هغو پر چلولو وخت او پيسې دواړه لګوو.
د دودونو کتاب
موږ د يهودو ډېری داسي دودونه چي هم په خوله او هم په ليکلې بڼه له تورات څخه را نقل شوي او په پښتنو کي هم ترسره کېږي، په نښه کړي. خو د مسلمانتوب او عصريتوب له کبله اوس دا دودونه ورځ تر بلي مخ د له منځه تلو پر خوا دي. نو ځکه موږ پر يوه داسي کتاب کار کوو چي دا ګډ دودونه، د هغو پر سرچينه او په يهودو او پښتنو کي د کارېدو توپير يې په ګوته کړي. په ډېرو ځايونو کي پښتانه د خپلو دودونو له سرچينې څخه نه وي خبر چي د سختو مذهبپالو له خوا دې دودونو ته د کافري دودونو په سترګه کتل کېږي. موږ هيله لرو چي ددې قيمتي دودونو له منځه وړل به هغه وخت و درول سي چي څرګنده شي چي دا دودونه د يوګړي خدای د هغه اصلي دين يوه برخه ده چي اسرائيلو ته يې د موسی پيغمبر په وسيله رالېږلی وو.
د افغانستان او اسرائيلو ترمنځ ډيپلوماټيکي اړيکي
موږ خپل ځانونه د پښتنو او اسرائيلو ترمنځ ملګرتيا جوړولو او زموږ د ګډي ريښې په هکله عامه پوهاوي ته وقف کړي او هيله لرو چي زموږ هڅي به زموږ دولتونه دوستانه اړيکو جوړولو او ډيپلوماټيکو تړونونو ته وهڅوي چي له کبله به يې موږ (پښتنو او اسرائيلو) ته د دوه اړخيزو همکاريو فضاء رامنځته شي.
پورتنۍ موخي ته د رسېدو دپاره بايد موږ ځيني لوی خنډونه له مخه لېري کړو. د بېلګي په توګه: پر خواله رسنيو د درواغو معلوماتو خپرولو له کبله ډېری پښتانه د اسرائيلو څخه بد وړي. همدارنګه، د اسرائيلو سره د رسمي اړيکو جوړولو له کبله کېدای شي افغانستان د ځينو عربي هېوادونو ملاتړ له لاسه ورکړي.
له بله اړخه، موږ بايد دا د زړه له تله ومنو چي يهودان او پښتانه يو ملت دی. موږ د يو بل دښمنان نه يو. په اصل کي خو عرب هېوادونو اسرائيل چاپېره کړي، او افغانستان خو هيڅکله د اسرائيلو سره جګړه نه ده کړې. مصر او اردن چي مخکي يې د اسرائيلو سره جګړې کړي، اوس د اسرائيلو سره ډيپلوماټيکي اړيکي لري. نو، افغانستان يې ولي ونه لري؟
info@halavi.org
ستاسي سره څه ثبوت شته چي ګڼې افغانان د اسرائيلو ناورکي (پرځای پاتي) ټبرونه دي؟
د اسرائيلو د نورو ټبرونو (چي اوس په اسرائيلو کي اوسي) د نسل اصليت داسي څه نه دی چي په رياضيکي توګه يې سړی ثبوت کړای شي او نه هم په لابراتوار کي په اسانۍ سره ازمويل کېږي. له همدې کبله، تر اوسه داسي د (ډي اين اې) ازموینه نه ده تر سره شوې ترڅو وښيي چي ګڼې پښتانه او يهودان د يوه ګډ پلار اولادونه دي چي 3500 کاله وړاندي يې ژوند کاوه.
موږ ته دا ښه څرګنده ده چي په تېرو 2500 کلونو کي چي اسرائيل د خپله کوره تښتېدلي وه، نورو قومونو ددوی سره ودونه نه دي کړي. او تر هغه مخکي چي اسرائيل د يوه ځانګړي قوم په بڼه اوسېدل، د خپلمنځيو ودونو اندازه يې نه ده څرګنده. کله چي ودونه په خپلو کي کېدل، نو هر نوی زېږېدلی ماشوم به خپل پلرني ټبر ته منسوب کېدی.
موږ ته دا هم څرګنده ده چي د اسرائيلو او يهودو نور ټبرونه هم په مورني نسل کي نه دي سره شريکان. د يعقوب د ټولو اولادونو ماندينې د دوی له قومه نه وې، او دا هم څرګنده نه ده چي هر زوی يې څو ماندينې درلودلې او له کوم ټبره وې. يواځي پلرنۍ ګډه ريښه لرل د mtDNA ازموينه په بشپړه توګه ناتوانه کوي.
زموږ شريک نيکه يعقوب پيغمبر چي د ابراهيم پيغمبر لمسی وو؛ د خپل ورور ايسا، خپل اکا اسماعيل، د کيتورا د اولادونو او د ابراهيم د کورنۍ د نورو غړو سره يواځي د پلار له خوا (چي د Y په کروموزوم پوري اړه لري) شريک وو. کيتورا د ابراهيم له خوا ختيځ لوري ته ولېږل شو. د دوي په اولادونو کي د لرغوني ارمونيا، سهيل لوېديځ اردن، امون، عدم، عربو ځينو نورو ملکو خلک راځي چي په آسيا کي اوسېږي. اوس به هغوی خورا زيات وي او کېدای شي داسي (ډي اين اې) ولري چي د اسرائيلو د يوه يا څو ټبرونو سره توپير ونه لري. له دې کبله نو د يهودو او د هغو د شريکو قبيلو ترمنځ د Y د کروموزوم د ورته والي اندازه د نورو ملتونو په پرتله نا څرګنده ده. که يعقوب له خپلو وروڼو او اکاګانو څخه د بدلون ځانګړي نښي نه درلودلای، نو اوس به د دا پورتني ورته والي ازموينه بېخي ناشونې وای.
כسربېره پر دې، د مصر څخه د لېږد (هجرت) پر مهال (په تېره بيا دوولسم لېږد)، د اسرائيل د اولادونو سره د نا څرګندو نسلونو خلک او هغه بهرنيان ګډ شوي چي د کلونو په اوږدو کي دې دين ته رااوښتي دي. دا خلک بېخي د يعقوب د نسله نه وه چي شمېر يې هم نا څرګند وو او د اولادو يې هم د نورو ټبرونو او هم د يهودو سره يوځای ژوند کاوه چي اوس د اسرائيلو د نسل يوه لويه برخه جوړوي. که دا پورتني خنډونه چي يادونه يې وشوه، بسنه نه کوي، نو د ګوګل چټک لټون ښيي چي په ځينو پېښو کي بېلابېلي کمپنۍ او څېړونکي د يوه شخص د توکميز شاليد د څرګندولو په هکله يوې بل ډول پايلي ته رسېږي چي وايي: د جنيټيکي ازمويني په وسيله د يوچا توکميز شاليد څرګندول په اوس وخت کي علمي بڼه نه لري.
د دې دپاره چي داسي يوه هراړخيزه جنيټيکي څېړنه تر سره کړو ترڅو وښيي چي ګڼې پښتانه د اسرائيلو د قبيلو څخه دي، نو بايد لومړی د بېلابېلو نورو ټولنو د قبيلو او يهودو ترمنځ پروت جنېټيکي ورته والی په تيوريکي توګه وړاندي کړو. نو پورتنيو مسائلو او د اوسنيو څېړنو د هغو پايلو له کبله چي وايي د چاپيريال د اغېزو له کبله هم په انسانانو کي بدلون راځي، د توکمپېژندني په موخه د جنېټيکي ازمويني پايلي د باور وړ نشي کېدای. خو که موږ يوه ټينګه او هر اړخيزه د (ډي اين اې) څېړنه تر سره کړو، نو دا به په لاس راوړو چي زموږ (پښتنو او اسرائيلو) په منځ کي څه ډول ورته والي شته او دا ورته والی موږ څه ډول موندلای شو. خو پر دې سربېره، که موږ هر ډول څېړنه هم وکړو د بې پايلي کېدو لوی چانس يې شته. نو دا څېړنه تر اوسه ځکه نه ده تر سرشوې چي ډېره پېچلې او ډېر لګښت ته اړتيا لري.
نو له دې ځايه بايد بيرته د پخوانۍ عقلي کړنلاري څخه کار واخلو. د يهودو په ګمان، داسي په ميليونونو خلک شته چي د نړۍ د يوه يا څو ملتونو له ګډ نسل څخه جوړ وي او دا به بېځايه خبره وي که ووايو چي دا خلک د هغو نا څرګندو خلکو څخه دي چي په يوه نا سپړلې مځکه کي يې ژوند کاوه. په اوس وخت کي د نړۍ پر مخ ټولي مځکي (وچي سيمي) لا پخوا سپړل شوي او ټول ملتونه يې هم پېژندل شوي دي. همداډول، اوس هر ملت انټرنيټ ته لاسرسی لري چي لږ تر لږه يو څه معلومات خو د ځان په هکله پر انټرنيټ موندلای شي. نو د دې اسانتياوو څخه په کاراخيستني، موږ کولای شو چي د مځکي پر مخ د ټولو ملتونو يو بشپړ نوملړ تيار کړو او ان کولای شو د هغو سره د فسبوک، سکايپ او واټسپ له لاري خبري وکړو. د دې ملتونو څخه يو يا څو د اسرائيل د اولادو څخه هم دي. که موږ ځيني معيارونه وټاکو او بيا يې پر هر ملت پلي کړو او له مخي يې شته ملتونه د ياد معيار سره د ښه برابرېدو له مخي درجه بندي کړو نو که بياهم هغه ملت چي د يادو معيارونو سره تر ټولو ښه برابر هم وي، زموږ ډېری غوښتني پوره نه کړي نو دا په دې معنی ده چي د ياد قوم په هکله زموږ څېړنه بې پايلي راوځي. له بله اړخه، کېدای شي موږ دې پايلي ته ورسېږو چي ځيني ملتونه نظر نورو ته زموږ د غوښتنو سره ښه برابر راځي؛ اوس نو که پر دې خبره قناعت وکړو، نو په پايله کي ويلای شو چي د دې ملت ورک شوي ټبرونه همدا دي. چي د دې خبري د کره والي اندازه د ټاکل شوي معيارونو سره د ياد ملت د برابرېدو په درجه پوري اړه لري.
د پورتنيو معيارونو څخه يو هم د اسرائيلي دودونو درلودل دي. که په يوه ملت کي اسرائيلي دودونه شتون ولري، نو دا د ياد ملت د اسرائيليتوب درجه لوړوي خو شفاهي او ليکلي تاريخي استناد ته يې بايد وکتل شي يعني څومره خلک دا خبره را انقلوي او د يهودو دپاره څومره د منلو وړ ده. خو دا درجه بندي د انجيل او نورو دوديزو شفاهي اسنادو له نظره د نورو ټبرونو جغرافياوي موقعيت ته په کتو هم ټاکل کېدای شي. يو بل څرګند معيار په ياد ملت کي د هغو يهودي دودونو اندازه او سوچه والی دی چي د ياد ملت غړي يې پلي کوي. د داسي يوې پرتله ييزي څېړني د ترسره کولو وروسته يوه ښه د باور وړ پايله لاسته راتلای شي.
خو بيا هم موږ هيله لرو چي د پښتنو د اسرائيلي توکميزي ريښې د موندلو په موخه به يوه علمي څېړنه ترسره کړو چي دا کار زموږ د تر سره کړي لنډي څېړني اړتيا نه بلکي موږ دې کار ته يواځي زموږ ادعا ته د رسمي بڼې د وراغوستلو دپاره اړتيا لرو. زموږ د لومړي معيار له مخي، پښتانه هغه څوک دي چي د معيار د غوښتنو سره تر ټولو سم راځي. د افغانانو اسرائيلي دودونه په مسوت بنيامين (12 مه پېړۍ، هيبرو)، د افغانانو تاريخ (17 مه پېړۍ، فارسي)، د خوشحالخان خټک شاعري (17 مه پېړۍ، پښتو) کتابونو او په اوسني وخت کي د اسرائيل د دوهم ولسمشر جيتژاک بين تژوي او رابي اليياهو اويشيل په يوه څېړنه (پښتانه په کشمير کي او د پښتنو يهودو ځانګړني) کي راغلي. زموږ د معلوماتو له مخي، تر اوسه داسي بل ملت نه دی موندل شوی چي د پشتنو په څېر دي اسرائيلو ته ورته دودونه ولري. د شلمي پېړۍ په نيمايي کي د ژبپوهني پر بنسټ د پښتنو د آرياييتوب يوه څېړنه تر سره شوه. خو د دې نظريې د شتون سره، سره بياهم د پشتنو د اسرائيلي نسل دود له نسلونو، نسلونو راهيسي د هر پښتانه په کور کي پاته دی. دا دودونه د پښتنو او پښتنو يهودو دپاره داسي لرغوني نښي دي چي دا دودونه او هغه شک (فرضيه) چي آريايتوب يواځي يوه سيالي ده (آريانا د يوې سيمي نوم وو چي پښتانه يې هم يوه برخه وه، نو له دې ځايه ويلای سو چي پښتانه آريايان او اسرائيل دي) دا ثابتوي چي د پښتنو حقيقي دودونه اسرائيلي ريښه لري.
نظر موقعيت ته، د اسرائيلي قبيلو ځيني برخي افريقا ته تللي چي په تالمود کي يې يادونه شوې، خو ډېره برخه يې په آسيا کي د لرغوني ميډس (د پخواني پرسيا ګاونډی) پر شا او خوا اوسي. د يهودي وييزو (شفاهي) دودونو (چي د دور ها پلاغا په سفر ها ياشر کي راغلي) او تاريخي جغرافيې د علماوو له قوله ميډس خراسان ته ويل کېده چي د نن ورځي شمالي ايران، افغانستان او ازبکستان پکښې راځي. نو دې معلوماتو ته په کتو، د هغو ملتونو نوملړ چي بايد څېړنه پر وشي، ډېر وړوکی شو. د پښتنو او يهودانو په اړه شواهد او پر انټرنيټ شته معلومات ښيي چي په دغه سيمه کي بېله پښتنو نور ملتونه، نه په ليکلې او نه هم په وييزه توګه داسي دودونه لري چي اسرائيلو ته دي ورته وي چي له دې ځايه څرګندېږي چي په دغه سيمه کي پښتانه اسرائيلو ته په ورته والي کي تر ټولو ښه نه، بلکي يواځينی ملت دی چي اسرائيلي دودونه لري.
يهودان پوهېږي چي د اسرائيلو نور ټبرونه له مذهبي پلوه يهودان نه دي، په دې معنی چي دوی د تورات احکام نه پلي کوي. نو دا هيله هم نه شي ځني کېدای چي دوی دي شبات او اسرائيلي رخصتۍ لمانځي. دا هم سمه نه ده څرګنده چي په دغه سيمه کي نور ټبرونه څومره اسرائيلي دودونه پلي کوي. د پښتنو په هکله د شواهدو او پر انټرنيټ د شته معلوماتو پر بنسټ ويلای شو چي په پښتنو کي خورا ډېر يهودي دودونه شته چي دوی يې پلي کوي چي ځينې يې په ځانګړي ډول پلي کېږي (په دې هکله زموږ د کور برخه Home Section و ګورئ). زموږ د معلوماتو له مخي، په آسيا کي (په ځانګړې توګه د لرغوني ميډس پر شا او خوا) نور ملتونه د پښتنو سره د يهودي دودونو په لمانځلو او پلي کولو کي نږدېوالی نه لري.
موږ منو چي زموږ څېړنه چي پر پښتنو راګرځي، په ټولييزه توګه پر هغو معلوماتو ولاړه ده چي د آسيا د نورو ملتونو په اړه پر انټرنيټ شتون لري. خو موږ باور لرو چي پښتانه اسرائيلو ته تر ټولو ډېر نږدې ښکاري او که په څېړنه کي کوم بل ملت هم پيدا شي چي داسي ورته والی ولري نو دا په دې معنی چي اسرائيلي قوم دغي سيمي ته تر راتلو وروسته پر دوو قومونو وېشل شوی دی.
که پښتانه اسرائيل وي نو ژبه يې ولي سامي نه ده؟
هيڅوک دا هيله نه لري چي نور ټبرونه به هرومرو په هيبرو خبري کوي. د خپل ټاټوبي څخه د تېښتي په وختو کي، يهودو هيبرو يواځي د عبادت او تورات د زده کړي دپاره کاروله خو د ورځنيو کارونو دپاره يې د ځايي ژبي اړوند د ځانګړي يهودۍ لهجې څخه کار اخيستی. يهودو په عراق او مراکو کي په جودو عربي، په فارس کي په فارسي، په افغانستان کي په دري، په ختيځه اروپا کي په ييديش او آسپانيا کي په لادينو خبري کولې. يواځينی شی چي هيبرو يې ژوندۍ و ساتله، هغه د يهودانو د خپل دين (Judaism) عبادت وو. خو نورو ټبرونو چي يې د يهوديت عبادت پرېښود، نو هيبرو يې هم هېره کړه. همدغه شی په اوسني وخت کي د نړۍ په هغو يهودي ټولنو کي هم روان دی چي مذهب ته بې پروا دي.
زه يو پښتون يم، خو دلته ستاسي په نوملړ کي داسي دودونه وينم چي ما يې هيڅکه په هکله نه دي اورېدلي
הځيني دودونه يواځي د پښتنو په ځانګړو ټبرونو يا سيمو کي شته. د بېلګي په توګه، موږ د خپلي څېړني په ترڅ کي په واده کي د ګلاس د ماتولو په اړه و پوښتل. ځينو پښتنو وويل چي دا دود نشته، خو ځينو بيا وويل چي دا دود په کندهار کي شته او دوی وويل چي په خپلو سترګو يې ليدلی خو دا ګلاس نه بلکي خاورين لوښی ماتېږي. يوه شينواري د پېښور څخه و منله چي ده خپله هم دغه کار کړی دی.
کله چي مو د کوزې په هلکه واورېدل، نو موږ ته سملاسي د يهودو نتلان را ياد شو. چي په اړه مو يې پوښتنه وکړه، نو د پېښور يوه پښتانه وويل چي دا لوښي پخوا وو او اوس يې پر ځای لاسوينځونی کارېږي. خو د کابل څخه يوه بل پښتانه ځواب ورکړ چي که څه هم دوی لاسوينځونی لري مګر مخکي تر ډوډۍ خوړلو د لاسو وينځلو دپاره د کوزې څخه کار اخلي. نو له دې ځايه پوهېدلای شو چي د پښتنو بل نسل يا دوه نور نسلونه (د پېښور) کېدای شي په دې ونه پوهېږي چي کوزه څه شی ده؟
موږ په دې باوري يو چي د دودونو د له منځه تلو يو لامل هم مسلمانتوب دی چي ځيني ملايان وايي چي دا دودونه کفري دي او دې ته نه ګوري چي په خپلو دې خبرو سره د افغانانو او هغو يهودي پېغمبرانو سپکاوی کوي چي دا دودونه ځني را نقل شوي دي. يو بل لامل يې هم عصريتوب دی چي په نړۍ کي د دې سبب شوی چي خلک خپل کورني دودونه پرېږدي په تېره بيا په هغو خلکو کي چي د خپلو دودونو په سرچينه او موخه نه وي خبر.
ولي ستاسي پر ويبپاڼه پښتنو ته د (پښتون يا پختون) پر ځای افغان ويل شوي توپير يې څه دی؟
د پښتون يا پختون ويوکی د پښتو ژبي څخه را اخيستل شوی چي دا ژبه په افغانستان کي يواځي پښتانه، نه بلکي نور ټبرونه لکه سيدان او نورستانيان يې هم وايي. پښتانه وايي چي د پښتونولۍ يواځينی معيار په پښتو خبري کول دي، او دوی دا هم وايي چي سيدان او نورستانيان پښتانه نه دي چي کله، کله هغو ته غير پښتانه پښتو ويونکي هم وايي. دا رښتيا ده چي يواځي پښتنو ته د افغانانو کلمه کارول سمه معنی نه لري ځکه چي په افغانستان کي نور قومونه هم اوسي، او همدارنګه ځيني پښتانه د افغانستان په هغه ختيځه برخه کي اوسي چي د پاکستان د راپيداکېدو له مهاله د پاکستان په ولکه کي ده.
ډېر دلايل شته چي باور پرې کېدای شي چي مخکي تر دې چي د هيبرو ويونکي اسرائيلي ټبرونه (اوسني پښتانه) دې سيمي (افغانستان) ته راسي، دلته نور ځايي خلک اوسېدل چي په پښتو يې خبري کولې. دا خلک لرغوني پخته کېدای شي چي لرغونو تاريخ ليکونکو يې لنډه يادونه کړې (دا خلک کېدای شي هغه غيرپښتانه پښتو ويونکي شوي وي چي د اسيريا له خوا بلي سيمي ته وشړل شول). له بله اړخه، د (افغانانو تاريخ) په نوم کتاب په وينا، افغانه د شاول پاچا لمسی وو چي د هغه لمسيان په اسرائيلو کي يوه لويه ډله وه چي افغانستان ته ولېږل شوه. داچي بېلا بېلو اړخونو ته په کتو، دواړې اصطلاح ګاني پوره معنی نه ورکوي نو موږ افغان کاروو چي د اسرائيلو د خلکو سره تړاو لري.
دا چي افغانان د قرآن او يهودان د تورات پلوي کوي نو څرنګه به په دې مسئله کي سره جوړ راسي؟
په يوې کورنۍ پوري تړاو لرل (کورنۍ يا مليت، چي زموږ په مسئله کي په پراخه معنی کورنۍ ورته ويل شوي) هغه غښتلی او طبيعي شی دی چي انسانان سره نښلوي. موږ باوري يو چي ټولو افغانانو او اسرائيلو ته به دا موضوع ډېره په زړه پوري ښکاره شي، ځکه چي دا زموږ په لاره کي يو نوی شی دی چي په دې توګه کولای شو په ټوله نړۍ کي د اسرائيلو ټبرونه پيدا او د تلپاتېدني چاره يې بشپړه کړو. موږ پوهېږو چي زموږ ترمنځ په هغه څه کي چي خدای يې زموږ څخه غواړي توپير شته، خو دا به موږ په خپلو منځو کي د يوې داسي اړيکي د جوړولو څخه لاس پرسر نه کړي چي موږ دواړو لوريو ته يې زموږ د شريکي ويني له کبله ګټه رسېدای شي.
آيا دا تبعيض (تعصب) نه دی چي د يوچا سره فقط د ګډي ويني لرلو له کبله مينه و لرې؟
په اصل کي تعصب هغه دی چي د يوچا څخه د هغه د توکم (قوم) له کبله بد وړې. خو د يوچا سره د ميني په درلودلو کي هيڅ تعصب نشته. خو دا هم په ياد ولره، چي که د يوچا سره د ګډي ويني درلودلو له کبله مينه کول تعصب وي نو ټول والدين (مور او پلار) تعصب کوونکي دي ځکه چي دوی د خپلو ماشومانو سره د همدې ګډي ويني درلودلو له کبله مينه لري.
د بني اسرائيل د قبيلو د يووالي لپاره زموږ د کوښښونو اصلي انګېزه څه ده؟
ځيني خلک اندېښنه لري او تل پوښتنه کوي چي موږ بايد ولي د پښتنو او يهودانو د قرابت مسألې ته دومره اهميت ورکړو. نن غواړم په همدې اړه لنډي خبري وکړم چي موږ او تاسو ولي بايد دې خبري ته ارزښت ورکړو. فکر وکړۍ، يو واده لرونکی سړی په يوه رسمي مجلس کي ناست ده، د مجلس په نيمايي کي د تلفون زنګ ور ته راځي او زېری ورکول کېږي چي مېرمن يې په روغتون کي ده او نوی ماشوم يي دنيا ته راوړی. نوموړی شخص د دې خبري له اورېدو وروسته، په بېړه روغتون ته ځي؛ خو کله چي هلته د نويو زېږېدلو ماشومانو ساتنځای ته ننوځي، ګوري چي دری نوي زېږېدلي ماشومان څنګ په څنګ سره پراته دي. نوموړی شخص کوښښ کوي چي خپل د زړه ټوټه، او له ټولي نړۍ څخه ور ته ګران ماشوم وپېژني؛ خو نه شي بريالی کېدلای. لږ شېبه وروسته يي خواښي راځي او د ده ماشوم ور ته په نښه کوي، اوس نو نوموړی پوهېږي چي څوک ور ته ګران دي.
په منطقي ډول، آيا دا ډېره عجيبه نه ده چي دا شخص د نورو دوو ماشومانو پر ځای له يوه ماشوم سره دومره مينه کوي؟! حال دا چي ټول يي په لومړي ځل ليدلي دي او مخکي يي يو هم نه پېژانده. دا د خپلي کورنۍ له غړيو سره د انسانانو طبيعي مينه ده. نو افغانانو وروڼو! زما نيکونو له زرګونو کالونو راهيسي د خپل ملت(کورنۍ) له ټولو قبيلو سره مينه درلودلي ده. دا چي د کورنۍ د ځينو غړيو(قبيلو) څرک د بېلابېلو شرايطو له امله ورک شو، دا مانا نه لري چي ګواکي زموږ د ويني اړيکه سره وشکېده او يا مو يو او بل سره هېر کړل. زما په شمول، زموږ نيکونو ټولو له خپل ملت سره تل مينه درلودلي او تل مو په زړه کي واست. د خوښۍ ځای دا ده چي بالآخره څو کاله مخکي موږ يو او بل سره پيدا کړل، او په دې خبره باوري شوو چي زموږ د زړه دا نيمګړي ټوټه د افغان لوی ولس دی. اوس موږ په دې پوهېږو چي زموږ کورنۍ څوک ده او بايد له چا سره مينه ولرو. نو له خپلي کورنۍ سره ګرانښت يوه طبيعي خبره ده، ځکه خو موږ او تاسو ټول بايد دې مسألي ته اهميت ورکړو، او په خپل منځ کي دا ګرانښت ته بايد وده ورکړو تر څو بېرته يوه واحده او قوي کورنۍ شو.
ولي د دې اړيکي (ګډي ويني) په هکله يهودو پخوا څه نه دي کړي؟
لومړی، مخکي تر دې بېله افغان - يهودو بل څوک د افغانانو په اسرائيلي سرچينه (مورينه) نه وه خبر. دوهم، په تېرو 2000 کلونو کي اسرائيل د سر د زيان سره مخ وه چي په دې وروستيو کي خپل کور ته را ستانه شوي. نو ځکه تر دې مخکي په دې هکله هيڅ نه دي شوي او نه هم څوک وو چي داسي مسئله رامنځته کړي. څو لسيزي مخکي هم ځينو اسرائيلي يهودو کوښښ کړی چي د افغانانو سره په اړيکه کي پاتي شي خو هغه وخت انټرنيټ او خواله رسنۍ نه وې نو ځکه يې هڅي ډېري محدودي او بې پايلي پاتي شوي.
ولي اسرائيل ټول افغانان بيرته خپل ټاټوبي ته نه ور غواړي؟
لومړی خو افغانان خپله نه غواړي چي اسرائيلو ته را ستانه شي. دوهم، په اسرائيلو کي ډېرو يهودو تر اوسه دا خبر نه دی اورېدلی چي ګڼې افغانان (پښتانه) اسرائيل دي. دريم، کېدای شي ځيني يهودان يهوديت ته د افغانانو د راتلو سره مخالفت و ښيي، ځکه دا داسي يو کار نه دی چي افغانان يې کولو ته تيار و اوسي، او همدارنګه کېدای شي ځيني افغانان اسلام ته د يهودانو د راتلو سره مخالفت وښيي، ځکه چي دا هم داسي يو کار نه دی چي يهودان يې کولو ته تيار و اوسي. څلورم، له بده مرغه ډېری افغانان د يهودو او اسرائيل هېواد څخه کرکه لري. په اسرائيلو کي هم داسي ډېری خلک شته چي دغسي کرکي په سر کي لري چي د هغو را پيدا کول او پوه کول خورا سخت کار دی. په پايله کي ويلای شو، دا لا تر وخت مخکي پوښتنه ده چي څرنګه کېدای شي چي ټول افغانان بيرته اسرائيل ته را ستانه شي. اوس مهال موږ يواځي پر هغو عملي شيانو فکر کوو چي په نږدې راتلونکي کي به د اسرائيلو د لوی او متحد قوم او ټولي نړۍ دپاره ښې پايلي ولري.
اسرائيل ولي د افغانانو سره مرسته نه کوي؟
افغانستان د اسرائيلو سره ډيپلوماټيکي اړيکي نه لري او تر اوسه يې د هيڅ ډول مرستي غوښتنه هم نه ده ځني کړې. موږ د هغي ورځي د راتلو دپاره دعاګاني کوو چي اسرائيليان د افغانانو سره د کورنۍ جګړې څخه د راوتلو په چاره کي برخه واخلي. د مهربانۍ له مخي، په ياد ولره چي موږ د اسرائيلو يوه دولتي اداره نه يو او چاته د هيڅ شي ژمنه هم نه شو ورکولای، خو د دې دپاره چي افغانستان د اسرائيلو څخه هر ډول مرسته ترلاسه کړي، په ډاډ سره ويلای شم چي تر ټولو لومړی ګام يې د اسرائيلو د شتون حقيقت پېژندل دي.
آيا د يوه اسرائيلي وګړي دپاره دا شونې او بېخطره ده چي افغانستان ته سفر وکړي؟
که چېري بهرنی پاسپورټ ولري نو کېدای شي، خو پر اسرائيلي پاسپورټ نه شي کېدای.
آيا اسرائيل د مسلمانانو دښمن هېواد نه دی؟
يه، نه. د اسرائيلو شا او خوا 20% وګړي مسلمانان دي چي د يهودو سره د مساوي حقوقو په درلودلو سره د ژوند څخه خوند اخلي. همدا ډول اسرائيل د مسلمانو هېوادونو لکه ازبکستان او ازربايجان سره دوستانه اړيکي لري. د ځينو عربو هېوادونو سره روانه جګړه يواځي يو سبب لري چي هغه د مځکي د يوې ټوټې پر سر شخړه ده؛ نه ديني مسئله. د اوسنۍ رواني جګړې ټول سببونه داسي دي چي ځيني هېوادونه لکه ايران، قطر او پاکستان د ځينو عرب تروريستي ګروپونو لکه حماس او فتح سره مالي مرستي او ملاتړ کوي چي هغوی بيا ځانوژونکي بريدونه کوي، د عربو د ښوونځيو او روغتونونو څخه اسرائيلو ته توغندي را غورځوي او پخې ښځي او ماشومان (کله چي هغوی په خپل کور کي ويده وي) په چړو وهي. هغه هېوادونه چي په افغانستان کي د تروريستانو ملاتړ کوي هغوی د خپلو دروغجنو رسنيو (لکه الجزيره) او رشوتخورو ملايانو په وسيله داسي ناسم خبرونه خپروي چي ګڼې اسرائيل د مسلمانانو سره جګړه او دښمني کوي، او دوی دا کار يواځي د خپلو ګټو د ساتلو په موخه کوي. دوی خپلي دې ادعا ته چي ګڼې اسرائيل د مسلمانانو دښمنان دي د حقيقت جامې ور اغوستلو په موخه د دروغو راپورونه خپروي؛ د بېلګي په توګه: اسرائيلي پوليسو دوه فلسطينيان ويشتلي. خو دوی دا نه ور سره زياتوي چي دوه فلسطيني تروريستان په داسي حال کي د اسرائيلي پوليسو له خوا وويشتل شول چي يوه 80 کلنه ښځه او د هغې کوچنی لمسی يې په چړو وژلي وه او د هغو په وينو سره چاړه يې په لاس کي وه او په يوه بل بېوسلې اسرائيلي پسې تعقيب وه (چي دا حقيقت په ډېرو حقيقي کيسو کي شته). د دې دپاره چي د هري پېښي په هکله د اسرائيلي لوري نظر هم واورئ او په حقيقت پوه شئ، نو موږ تاسي ته د اسرائيلي خبرونو د سايتونو لکه Israel National News د اورېدلو او ليدلو وړانديز کوو. اسرائيلو تر اوسه د افغانستان سره جګړه نه ده کړې او د دښمن په سترګه نه ورته ګوري.
کېدای شي يو افغان اسرائيلو ته سفر وکړي؟ آيا دا کار د مسلمانانو دپاره بېخطره دی؟
که بهرنی پاسپورټ ولري نو کېډای شي، خو پر افغان پاسپورټ يې نه شي کولای. خو موږ پر ځينو لارو کار کوو تر څو په راتلونکي کي اسرائيلو ته د افغانانو منظمو سفرونو ته لاره هواره کړو. خو په اسرائيلو کي مسلمانان 100% محفوظ دي.
آيا يو افغان کولای شي د يوې يهودۍ ښځي سره واده وکړي؟
ډېری يهودان د پردي دين پالونکي سره د واده کولو مخالف دي ان تر دې که يهودی نر يا يهودۍ ښځه بل دين ته اوښتې وي نو دوی واده نه ورسره کوي. خو هغه يهودان چي ګډوډ شوي دي هغوی بيا د هر چا سره چي يې زړه غواړي، واده کوي، خو د دې ګډو وډو يهودانو څخه ډېری يې نه د ويني له نظره او نه هم د دين له نظره يهودان ګڼل کېږي.
ښه، نو چي موږ د يو بل سره واده نه شو کولای، نو څرنګه به سره يومټي شو؟
په افغانانو کي داسي قبيلې شته چي د پېړيو، پېړيو او ان د تل دپاره يې يواځي په خپلو کي ودونه کړي خو دوی تر اوسه د خپل ملت (پښتون) يوه برخه ده او څوک نه شي ويلای چي دا پښتانه نه دي. په يهودانو کي هم داسي قبيلي شته چي تر اوسه يې يواځي په خپله قبيله کي ودونه کړي خو بيا هم د يوه يهودي ملت يوه برخه ده او څوک نه شي ويلای چي ګڼې دا قبيله په يهودي ملت پوري اړه نه لري. نو دې دليل ته په کتو، که څه هم موږ يو له بل سره ودونه، نه شو کولای خو د يوه ملت (اسرائيل) برخه جوړېدای شو.
ښه، موږ به څرنګه سره يومټي شو چي زموږ هېوادونه ډيپلوماټيکي اړيکي نه سره لري ان افغانستان اسرائيل پېژني هم نه؟
د ډيپلوماټيکو اړيکو جوړول زموږ د دې کار يوه له مهمو موخو څخه ده، خو تر هغه مخکي يو څه کارونه شته چي موږ يې بايد تر سره کړو او پر تر سره کولو يې لګيا يو.
آيا تاسي زما سره مرسته کولای شی چي يهوديت ته واوړم؟
نه. که څه هم په افغانانو او يهودانو دواړو خواوو کي ځيني کسان شته چي غواړي مقابل طرف خپل دين ته را واړوي، خو موږ دا کار نه کوو. برعکس موږ فکر کوو چي دين ته اړول او اوښتل د دواړو خواوو په تاوان ده او دا زموږ د بريا مخه نيسي.
په دواړو لوريو کي تر اوسه څومره خلک په دې اړيکه خبر دي؟
د افغانانو لويه سلنه او د اسرائيلو د 5 څخه تر 10 سلنه خلکو تر اوسه په دې هکله له يوې نه يوې لاري اورېدلي.
زه يو افغان يم چي په اروپا يا امريکا کي ژوند کوم. آيا زما د ښار يهودان به ما قبول کړي؟
که دوی د دې اړيکي په هکله تر اوسه نه وي اورېدلي، يواځي يې د طالبانو په هکله چي هر وخت يې خلک په هکله خبري کوي، اورېدلي وي نو کېدای شي چي ستا څخه و ډارېږي. همدا ډول د داعيش له کبله هم دا خلک وېره لري چي په دې وروستيو کي يې په اروپا کي تروريستي بريدونه کړي. موږ اوس په سخته کار کوو چي د دې اړيکي په اړه په اسرائيلو کي عامه پوهاوی خپور کړو، او وروسته به دا لړۍ بهر ته هم وغځوو. خو تر هغه وخته بايد ته دا کار په ډېر احتياط وکړې، او تر دغسي ليدني مخکي بايد زموږ د لاري د يهودي فعالانو سره مشوره وکړې.
زه ستاسي سره څه مرسته کولای شم؟
موږ په انګليسي – پښتو ژباړه کي مرستي ته اړتيا لرو. موږ ډېر ښه افغانان ملګري لرو چي په خپله خوښه (رضاکار) ډول زموږ سره مرسته کوي، خو که موږ ډېری خلک درلودلای نو موږ به خپل کوښښونه نور هم پياوړي کړي وای. دا چي د اوس دپاره بايد موږ څه وکړ، په دې هکله خلاق نظرونه زموږ سره مرسته کولای شي. موږ هيله لرو چي زموږ ګروپ به ډېر غړي خپل کړي. او همدارنګه مالي مرستي او بسپنه ورکول هم لوی لاس راکولای شي.
که غواړۍ چې زموږ ملاتړ وکړۍ، لانديني بانکي حساب ته مالي مرستې استولای شۍ. په نږدې راتلونکې کې به دا چاره د PayPal له لارې هم ممکن شي:
האגודה למען באני ישראל מאפגניסטן
Israel's Postal Bank - בנק הדואר
Branch 1
Account no. 8580583